Üretim hattınızda makineler hiç durmadan çalışıyor gibi görünüyor, ama günün sonunda hedeflenen çıktıya ulaşamıyor musunuz? Stoklar artıyor, teslimatlar gecikiyor, maliyetler yükseliyor… Peki sorun nerede?
Aslında çoğu zaman sorun tek bir noktada değil; kayıplar küçük küçük sürecin içine dağılmıştır. İşte tam bu noktada devreye giren ölçüm aracı: OEE (Overall Equipment Effectiveness – Toplam Ekipman Etkinliği).
OEE, üretim ekipmanlarının gerçekten ne kadar verimli kullanıldığını gösteren en kapsamlı ölçüttür. Makinelerin çalışıp çalışmadığına değil, ne kadar süre, hangi hızda ve hangi kalitede üretim yaptığına bakar. Kısacası, “makine çalışıyor” demek tek başına yeterli değildir; asıl önemli olan çalışmasının size değer katıp katmadığıdır.
OEE Nasıl Hesaplanır?
OEE üç temel bileşenden oluşur: Kullanılabilirlik (Availability), Performans (Performance) ve Kalite (Quality).
Formül basittir:
OEE = Kullanılabilirlik × Performans × Kalite
1. Kullanılabilirlik
Makinenin planlanan üretim süresi boyunca gerçekten çalıştığı süreyi gösterir.
- Planlı duruşlar (bakım, mola, ayar) hariç tutulur.
- Arıza ya da plansız duruşlar bu oranı düşürür.
Formül:
Çalışma Süresi / Planlanan Süre
2. Performans
Makinenin tasarlanan hızına göre ne kadar hızlı çalıştığını ölçer.
- Yavaşlama, küçük duraksamalar veya düşük hız performansı düşürür.
Formül:
Gerçek Çıktı / (Çalışma Süresi × Teorik Maksimum Hız)
3. Kalite
Üretilen ürünlerin içinde hatasız olanların oranıdır.
- Hurda, yeniden işleme veya müşteri şikayetleri bu oranı düşürür.
Formül:
Sağlam Ürün / Toplam Ürün
📌 Örnek:
Bir makine 8 saatlik vardiyada çalışıyor.
- Planlı duruşlardan sonra net çalışma süresi: 6 saat
- Teorik olarak 3600 parça üretmesi gerekirken, 3000 parça üretmiş
- Bunun 2700’ü sağlam ürün
Hesaplama:
- Kullanılabilirlik = 6 / 8 = %75
- Performans = 3000 / 3600 = %83
- Kalite = 2700 / 3000 = %90
👉 OEE = 0.75 × 0.83 × 0.90 = %56
Yani makine görünürde çalışıyor olsa bile, gerçekte potansiyelinin yalnızca yarısını kullanabiliyor.
OEE’de Altı Büyük Kayıp
OEE’yi düşüren nedenler, yalın üretimde Altı Büyük Kayıp (Six Big Losses) olarak tanımlanır. Bunlar üç ana grupta toplanır:
Kullanılabilirlik Kayıpları
- Arızalar (Breakdowns): Makinenin beklenmedik şekilde durması, onarım sürelerinin uzaması.
- Kurulum ve Ayar (Setup & Adjustments): Ürün değişimlerinde yapılan kalıp, reçete veya parametre ayarları.
Performans Kayıpları
- Mikro Duruşlar (Small Stops): Sensör hataları, malzeme sıkışması gibi küçük ama sık tekrar eden duraklamalar.
- Düşük Hız (Reduced Speed): Makinenin tasarlanandan daha yavaş çalışması.
Kalite Kayıpları
- Başlangıç Kayıpları (Startup Losses): Makine açılışında veya ürün geçişlerinde üretilen hatalı ürünler.
- Üretim Hataları (Defects): Süreç içinde çıkan, hurdaya giden veya yeniden işlem gören ürünler.
📌 Bu altı kayıp, OEE’nin “gizli düşmanlarıdır”. Bir işletmede OEE düşükse, sebebi neredeyse her zaman bu kayıplardan bir ya da birkaçına dayanır.
İyi OEE Kaçtır?
Dünya standartlarında %85 OEE seviyesi “mükemmel üretim” için kabul edilen hedeftir.
- %60’ın altı genellikle iyileştirme gerektirir.
- %60–80 arası ortalama kabul edilir, kayıpların üzerine gidilmelidir.
- %85 ve üzeri ise hem global rekabet gücü hem de sürdürülebilir kârlılık için ideal seviyedir.
Türkiye’de birçok işletme için OEE genellikle %50 ila %70 arasıdır; sektöre ve tesisin olgunluğuna göre bu oran daha düşük ya da yüksek olabilir. Bu aralık, iyileştirme fırsatlarının ne kadar büyük olduğunu gösterir.
Elbette her sektörde ve işletmede başlangıç noktası farklıdır. Önemli olan kendi tesisinizde OEE’nin şeffaf şekilde ölçülmesi, altı büyük kaybın düzenli olarak analiz edilmesi ve küçük ama sürekli iyileştirmelerle yukarı taşınmasıdır.